به گزارش ثریا حسین­علی رمضانی پژوهشگر در عرصه علوم انسانی اسلامی و مدرس دانشگاه به مناسبت تاسوعای حسینی روز بزرگداشت مقام و عظمت حضرت عباس(ع) در یادداشتی با عنوان کربلا و واکاوی مفهوم غیرت و حَرَم به بررسی غیرت حضرت عباس(ع) در پاسداری از حرم آل الله پرداخته است:

قلب، حرم خداست و اغیار را در این حرم راهی نیست. واژه حرم از ریشه «ح ر م» (به معنای ممنوع بودن)، گاهی به معنای اهل و عیال یک شخص یا محل اقامت‌شان است که آنها را از تعرّض دیگران حفظ می‌کند.(لسان العرب، ذیل واژه «حرم»، ج۲، ص: ۱۴۳) امام صادق (ع) فرمودند: القَلبُ حرَمُ اللهِ، فَلا تُسکِن حَرَمَ اللهِ غَیرَ اللهِ؛ دل، حرم خداست، پس در حرم خدا غیر خدا را ساکن مکن(جامع الأخبار، ص: 185). حرم؛ مکانی است که تا فرد مُحرِم نشود، نمی ­تواند مَحرَم اهل حرم شده و حرام است که وارد حریم شود. قلب نیز مقدس است و اغیار و نامحرمان نباید در آن عبور و مرور کرده و یا خدایی ناکرده سکنی گزینند. پس، در این حریم مقدس و حرم متعالی، هوس، کینه، بت، شرک، جاذبه ­های دنیوی و وسوسه­ های شیطانی، نباید جایی داشته باشد. در این رابطه حضرت رسول(ص) فرمودند: خداوند در روی زمین، ظرف­ هایی دارد که عبارت است از این دل­ ها و بهترین این ظرف ­ها نزد خداوند، دلی است که نسبت به برادران نازک ­تر و از گناهان پاک ­تر و در راه خدا استوارتر باشد(میزان الحکمه، حدیث: 16913).

عالم و نظام هستی؛ عالم بده – بستان است. هرگاه حرم الهی مانع ورود اغیار شده و دل صیقل داده شود، باید منتظر ظهور نور حقیقت در آن بود و چنانچه این دل آلوده شود، معارف ناب الهی در آن وارد نمی ­شود و اگر تیره و تار باشد، نور حقیقت در آن نمی ­تابد. همنشین دل باید خدا باشد ولاغیر. حضرت علی (ع) می­ فرمایند :«ذاکرُ اللهِ سبحانَه مُجالسُهُ» کسی که به یاد خدا باشد همنشین خدا است(تصنیف غررالحکم و دررالکلم، حدیث: 3651).

قلب؛ امانت الهی است و باید سالم به اهلش برگردانده شود. که إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَی أَهْلِهَا... (سوره نساء/ آیه 58) و انسان در برابر آنچه بدو به رسم امانت واگذار می شود غیور است و غیرت دارد. علمای اخلاق نیز غیرت را چنین تعریف کرده­ اند، غیرت و حمیت، یعنی تلاش در نگهداری آنچه که حفظش ضروری است، این صفت در قالب مطلوبش از شجاعت، بزرگ­منشی و قوت نفس انسان سرچشمه می­گیرد و یکی از ملکه ­های نفسانی انسان و سبب مردانگی است و مرد بی ­غیرت از زمره مردان خارج است.(جامع ­السعادات، ج1، ص 226)

غیرت یکی از کمالات انسانی است که دست پرتوان آفرینش، اسباب آن را در وجود آدمی تعبیه کرده است. غیرت­ورزی در حد عالی آن، لازمه انسانیت آدمیان مخصوصاً مؤمنان پرهیزکار است. امیر مومنان علی (ع) در این رابطه فرمودند: اِنَّ اللهَ یَغارُ لِلْمؤمِنِ فَلْیَغَرْ، مَنْ لا یَغارُ فَاِنَّهُ مَنْکُوسُ الْقَلْبِ(بحارالانوار، ج 79، ص: 115). خداوند برای مؤمن، غیرت می­ورزد، پس او نیز باید غیرت آورد. هر کس غیرت نورزد، دلش وارونه است.

دین خدا نیز ناموس خداست و خدا نسبت به ناموس خود غیور است. تعیین حدود شرعی و بیان احکام، نشان از حریم ­ها دارد. امر حرام، امری است که ورود به آن جایز نیست و خداوند انسان را نسبت به آن منع کرده است. وجود غیرت در جامعه انسانی تا آنجا ضروری و حیاتی است که شارع مقدس اسلام در تشریع احکام نیز به آن عنایت داشته است. رسول خدا (ص) فرمود:  اَلا وَ اِنَّ اللهَ حَرَّمَ الْحَرامَ وَ حَدَّ الحُدودَ وَ‌ ما اَحَدٌ اَغْیَرَ مِنَ اللهِ وَ مِنْ غَیْرَتِهِ حَرَّمَ الْفواحِشَ(بحارالانوار، ج 73، ص: 332). آگاه باشید که خداوند، محرمات را حرام و حدود را وضع کرد و هیچ­ کس غیورتر از خدا نیست که از روی غیرت، زشتی­ ها را حرام کرده است. بر همین اساس، خدا به هر غیرتمندی نظر لطف و مرحمت دارد. امام صادق (ع) فرمود: اِنَّ اللهَ غَیوُرٌ یُحِبُّ کُلَّ غَیورٍ(فروع کافی، ج 5، ص: 535). خداوند، غیور است و هر غیرت­مندی را دوست دارد.

غیرت در لغت به معنای آن است که؛ طبیعت انسان از مشارکت غیر در امر مورد علاقه ­اش نفرت داشته باشد(مجمع البحرین، ج 2، ص: 346). این واکنش طبیعی، نسبت به دخالت ­های نابجا و ناروای دیگران، گاهی با تعبیر «حمیت» نیز می ­آید، که در اصل از مادّه «حمی» به معنای حرارتی است که از آتش یا خورشید یا بدن انسان پدید می­آید و گاهی تحت عنوان تعصّب و تغیّر می­ آید و غیرت­مند کسی است که نگهدار عصمت و آبرو و شرف و عزّت است(فرهنگ معین، ص: 2461).

در قوای اربعه انسانی قوه غضبیه که در ذیل قوه عاقله و عادله حد شرعی خورده و از افراط و تفریط عبور کرده و به نقطه اعتدال رسیده باشد، شجاع می­ شود؛ بنابراین غیرت از شجاعت نشأت می­ گیرد. حضرت علی(ع) می­فرماید: ثَمَرَةُ الشَّجاعةِ الغیرة(غررالحکم، ج 1، ص: 259) میوۀ شجاعت غیرت است. مرحوم نراقی (ره) نیز درباره ریشه غیرت می­ گوید: این صفت از شجاعت، بزرگ منشی و قوت نفس، سرچشمه می­ گیرد (جامع ­السعادات، ج 1، ص: 265).

ناموس و غیرت دو مفهومی است که در نظام معرفتی اسلام تعریف می ­شود و حرم محل مقدس و امنی است که ناموس در آنجا قرار می­ گیرد. مفهوم غیرت حدّ تند و تیزی است که از حرکت قلب شروع و رگ غیرت و گرمایی شدید از گردش خون در بدن انسان حاصل شده، که در برابر تعرّض نامحرمان به حریم مقدس فرد، بر انسان غالب می­ شود. این غیرت باید در نسبت به امانتی چون قلب چند برابر باشد. انسان غیور نسبت به حرم مقدس و أمن قلب خود که عرش الرحمن است، در برابر هر نوع غیری با شجاعت برخورد می­ کند.

حال بیایید دو مفهوم "غیرت و حرم" را در واقعه کربلا مورد فحص و بررسی قرار دهیم. آیا می ­توان کربلا را قلب زمین نامید؟ کربلا نیز حرمی است که آل ­الله در آن قرار گرفتند و همچون قلب انسان در نظام تکوین، نباید جایی را برای غیر خدا در کربلا باز کرد. در این بین توصیه شده که حرم را حریمی است و باید از ورود نامحرمان به آن حریم جلوگیری نمود. فردی غیور چون قمر بنی هاشم (ع) باید باشد تا از حریم ناموس آل­ الله دفاع کند.

غیرت عباس(ع) نشان می­ دهد که با صفت شجاعت که برآمده از قوت نفس است باید از حریم اهل بیت(ع) دفاع کرد. قیام اباعبدالله(ع) برای نصرت دین خدا و حفظ ناموس او بوده است. ولایت امام حسین (ع) در راستای حفظ و صیانت از ناموس خدا بود و ولایت ­محوری عباس(ع) موجب ظهور و بروز صفات حسنه­ای چون، وفا و غیرت در صحرای کربلا شد.

کربلا نماد غیرت و حمیت است. قلبِ کربلا، این تپش و توزیع خون غیرت را در سیر مکان و زمان تا بی­ نهایت در اندام هستی جاری می ­کند و این حرارت هیچ­ گاه رو به سردی میل نخواهد یافت که قال رسول الله (ص): إنَّ لِقَتْلِ الْحُسَیْنِ حَرَارَةٌ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لَنْ تَبْرُدَ أَبَداً(مستدرک الوسائل، ج 10، ص: 318).

حال باید کمی به جامعه اسلامی خود نظر کنیم. چه بر سر این جامعه آمده که دیگر مفاهیمی فطری همچون حرم و غیرت که اوج آن در واقعه کربلا بروز و نمود داشته در نزد مردان ما کم رنگ شده است؟ وقتی ناموس انسان بی­پروا پا را از حریم و حرم عفّت فراتر نهد و رگ غیرت مردان کشورم آرام آرام خشکیده شود و گرمای غیرت و حمیت جای خود را به سرمای بی­غیرتی و نامردی دهد، باید فاتحه صفت شجاعت را که برآمده از بزرگ­منشی است در جامعه خواند.

می­ دانم و باور دارم که کربلا و قلب نظام هستی چنان حرارتی دارد که دوباره خون غیرت و ناموس­پرستی را در رگ­ های مردان ایران اسلامی جاری خواهد کرد و در آن سو زنان وطن من نیز با الگو گرفتن از مادر عشق حضرت زهرا (س) و خواهر عشق حضرت زینب (س) در نظام تکوین؛ عفّت و پاکدامنی را سرلوحه رفتار و روابط خود در خلوت و جلوت قرار خواهند داد.

اینکه مردم مؤمن در عزای حسینی(ع) و ایام محرم بر سینه می ­زنند نیز جای تأمل دارد. سینه محل قرار گرفتن قلب و نماد عشق و محبّت است. دلی که با عشق به اهل بیت(ع) در سوز و گداز است، می ­بایست با دست نواخته شود. دل عاشق در وصل و هجران و حبّ اهل بیت (ع) و بغض نااهلان در قبض و بسط دائمی است و بروز و ظهور این درد و هجران را می­ توان در چشمان اشکبار عزاداران حسینی دید. آن‏گاه که حرارت خورشید عشق بر انسان لایق و قابل تابیدن گیرد؛ قلب، آرام آرام ذوب‏ شده و بخار عشق چشمان عاشق را ابری نموده و مقام والای"اشک" به او ارزانی می ‏شود.[1] مقام اشک برای مصیبت وارده بر امام حسین(ع) و اهل بیت و یارانش چنان والاست که امام صادق(ع) در این رابطه فرمودند: مَنْ ذُکِرَ الْحُسَیْنُ علیه‌السلام عِنْدَهُ، فَخَرَجَ مِنْ عَیْنِهِ [عَیْنَیْهِ‏] مِنَ الدُّمُوعِ مِقْدَارُ جَنَاحِ ذُبَابٍ کَانَ ثَوَابُهُ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَمْ یَرْضَ لَهُ بِدُونِ الْجَنَّهِ؛ کسی که یادی از حضرت حسین بن علی(ع) نزدش بشود و از چشمش به مقدار بال مگسی اشک خارج شود، اجر او بر خدا است و حق‌تعالی به کمتر از بهشت برای او راضی نیست(کامل الزیارات، ص: 101، حدیث 3 و وسائل الشیعه، ج 14، ص: 507، حدیث 14).

"أعظَمَ اللهُ اُجورَنا بِمُصابِنا بِالحُسَینِ، وَ جَعَلَنا وَ ایّاکُم مِنَ الطّالِبینَ بِثارِهِ مَعَ وَلیّهِ الامامِ المَهدیِّ مِن آلِ مُحمّدٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیهِم"

پی نوشتها:

[1] - رمضانی، حسین­علی و مهردادی، فرزانه(1397)؛ جملات قصار، ترجمه به انگلیسی: علی گراوند، تهران، انتشارات سخنوران؛ ص: 2

When the warmth of love sun radiates the human being, the heart becomes calm and slowly melted, and the vapor of love makes the eyes of the lover cloudy and donates him the high status of "tears".

منبع: خبرگزاری مهر